Nergens zoveel Freinetscholen als in Vlaanderen - Vrtnws

Ander of beter?

Het diverse onderwijslandschap van Vlaanderen telt heel wat scholen. Maar is elke school hetzelfde? Waar zitten gelijkenissen en hoe herken je verschillen tussen al die onderwijsvormen? Daltonscholen, leefscholen, Steiner- en montessori-onderwijs, ... Nergens in de wereld is de freinetpedagogie populairder dan in België. 

Een andere school is een filmdocumentaire van filmregisseur Johan Van Schaeren. Hij brengt een historische film over de opstart van de eerste freinetschool in België. De film draagt bij tot heel wat actuele discussies omtrent het onderwijs. Zo brengt de filmmaker de zin en onzin van kennis- en prestatiegericht onderwijs in beeld, de nood aan een individuele aanpak en het verschil tussen ervaringsgericht leren en theoretisch leren. Daarnaast krijg je als kijker ook een betere blik op de onderliggende pedagogie van dit type onderwijs. Audio- en beeldfragmenten van Frans pedagoog Célestin Freinet worden toegelicht door leerkrachten en brengen zo de basisprincipes van dit onderwijstype in kaart. Wil je de filmdocumentaire graag bekijken? Hier kan je de speelkalender en meer informatie terugvinden. 

In 1975 was het onderwijs een stuk klassieker dan nu en profileerde de leerkracht zich nog als autoritair figuur. Leerlingen moesten luisteren en werden verwacht de aangeboden leerstof, interessant of oninteressant, te verwerken. Echter in een tijd van flowerpower en vrije geest bleek opvoeden wel erg vrij en chaotisch te zijn. Ouders waren zoekende en zochten manieren om hun kinderen structuur en veilige grenzen te bieden. Een groep ouders uit het Leuvense sloeg de handen in elkaar. Ze wilden dat hun kinderen ook in het onderwijs zelfstandig leerden denken. In deze zoektocht kwamen ze uit bij de pedagogie van Célestin. Ze richtten in 1975 een alternatieve opvang op voor hun kleuters: 'De Appeltuin'. Zo ontstond in 1979 de eerste freinetschool van België. 

De oorsprong van de freinetpedagogie ligt bij de Franse pedagoog Célestin Freinet. (1896-1966) 

Deze leraar lager onderwijs merkte dat leerlingen wel wilden leren, maar dat de leerstof uit leerwerkboeken verwerken in een klassikale sfeer totaal niet aansloot bij hun belevingswereld. Dit had dus ook een invloed op de motivatie van de leerlingen. Hij koos ervoor om de leerlingen uit de klaslokalen te halen en te laten leren door de ervaringen die ze daar meemaakten. Over deze ervaringen liet hij de leerlingen verslagen schrijven die ze dan in de klas mochten presenteren. Zo ontstond de basisvisie van het                                                                                              freinetonderwijs. 

Enkele uitgangspunten zijn dus helemaal anders. Zo stellen leerlingen gezamenlijk hun eigen leerplan op, in overleg met de leerkracht. Ze gaan daarbij zelf op onderzoek uit en er ontstaat een democratische onderwijsgroep met heel wat betrokkenen en dus een gedeelde verantwoordelijkheid. Echter zijn er ondertussen heel wat zaken van het freinetonderwijs ons klassiek onderwijs binnengerold. Zo is de gelijkwaardigheid tussen leerkracht en leerling ook in het klassiek onderwijs veel meer aanwezig dan in 1975. Ook kringgesprekken en projectwerking zitten nu meer en meer ingebed in onze klassen. 

Uiteraard kende de freinetpedagogie ook heel wat kritische bedenkingen doorheen de tijd. Kan er een kwalitatieve onderwijskwaliteit gegarandeerd worden wanneer leerlingen hun eigen leerplan schrijven? Daarnaast geeft onderwijsexpert Pedro De Bruyckere in het artikel aan dat leefwereldgericht werken ervoor kan zorgen dat de kansenongelijkheid vergroot wordt. Dit is dus iets wat de leerkracht ten alle tijde moet bewaken. 

Er zijn heel wat verschillende methodescholen in Europa. Hoewel de verschillende methodes een eigen kleur geven aan hun aanpak is er ook een sterk overkoepelende visie. Elk van deze scholen tracht te werken vanuit een typische filosofische en ideologische achtergrond op basis van een uitgesproken mens- en maatschappijbeeld. Dat wil zeggen dat ze buiten leren leerlingen ook sterker voorbereiden als burger met verantwoordelijkheden dan in het traditioneel onderwijs. Dit zien ze breder dan het kind, het is 'samen school maken'. Hieronder vallen dus ook de opvoeders die het pedagogisch project mee ondersteunen van dichtbij in de vorm van klusjes, tuinonderhoud en de begeleiding van activiteiten. Elke van deze methodes hebben hun voor- en nadelen. Mij lijkt het vooral belangrijk goed te zoeken naar wat werkt voor welk kind. Daarnaast hoop ik dat onderwijsinstellingen en leerkrachten van elkaar mogen blijven leren. Dit zonder ander of beter, maar met een open blik op het doen groeien van elk kind. 

Hoe kijk jij naar freinetonderwijs? Zou je de filmdocumentaire willen bekijken, waarom wel/niet?

Bronnen: 

Nws, V. (2025, February 22). Nergens zoveel Freinetscholen als in Vlaanderen: “Heel wat ideeën zijn intussen ingeburgerd in het reguliere onderwijs.” vrtnws.be. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2025/02/21/freinetonderwijs-vlaanderen-appeltuin-leuven/

Bom, J. (2023, June 16). Wat is het freinet-onderwijs? Wijzer Over De Basisschool. https://wijzeroverdebasisschool.nl/uitleg/freinet-onderwijs

Freinet | ’t Schommelbootje. (n.d.). ’t Schommelbootje. https://schommelbootje.be/visie/freinet

https://www.youtube.com/watch?v=lwSyMpG8gy0&t=1s