Aantal problematisch afwezige leerlingen blijft hoog in secundair onderwijs - De Morgen

                                                                         Is X er niet vandaag... Nee mevrouw, die komt bijna nooit!

"Alle kinderen hebben recht op onderwijs en dit onderwijs moet ten alle tijden toegankelijk zijn, ongeacht handicap of taalvaardigheid." Dit staat beschreven in artikel 28 en 29 van de grondwet. Leerlingen zijn in België leerplichtig vanaf vijf jaar tot en met 18 jaar. Statistiek Vlaanderen onderzoekt jaarlijks de afwezigheid van leerlingen in het secundair onderwijs. Hoewel we een daling zagen in schooljaar 2019-2020 door de lange periode van afstandsleren, zien we nu een forse stijging. Zo was 3,8 procent van de leerlingen, 17364 scholieren,  in het secundair onderwijs in Vlaanderen vorig schooljaar 'problematisch aanwezig'. 

Bron: Statistiek Vlaanderen, 2024

Statistiek Vlaanderen is het netwerk van Vlaamse overheidsinstanties dat openbare statistieken over Vlaanderen ontwikkelt, produceert en publiceert. De onderzochte thema's kunnen gaan over economie, inwoners, omgeving tot de plaats van Vlaanderen in de wereld. De statistieken kunnen gebruikers een trend laten zien en/of cijfers in een bredere context plaatsen. Wat verder nog belangrijk is, is om te weten dat Statistiek Vlaanderen professioneel onafhankelijk werkt en dus niet aangestuurd wordt vanuit de politiek. Zo is er een overleg met de burger en de gebruikers van de statistieken. Uitgangspunt is dat in een sterke democratie het essentieel is dat alle relevante actoren beschikken over betrouwbare cijfers over de situatie in Vlaanderen. In deze video kan je nog meer informatie vinden. 

Leerlingen die door een (chronische) ziekte of een ongeval meer dan 21 kalenderdagen afwezig zijn, kunnen rekenen op ondersteuning van de overheid. Deze ondersteuning kan zich aandienen in de vorm van Bednet of Thuisonderwijs aan huis. (TOAH) Voorwaarden zijn dat ze ingeschreven staan als regelmatige leerling en dat ze een voorschrift hebben van een dokter. Belangrijk om hier te vermelden is dat de school de ouders op de hoogte moet brengen over hun recht op onderwijs aan huis.

Wat is dan 'problematisch afwezig' zijn? Leerlingen worden 'problematisch afwezig' beschouwd wanneer ze minstens 30 halve dagen per schooljaar afwezig zijn. Binnen de problematische cluster zien we afwezigheden die niet door ziekte, door school of van rechtswege gewettigd kunnen worden of die gestaafd worden met een twijfelachtig medisch attest. Als laatste vallen ook problematische afwezigheden of niet-invulling van het werkplekleren onder die cluster. 

Er zijn duidelijke verschillen per onderwijsvorm. Zo waren de meeste afwezigheden te bemerken in het deeltijds onderwijs. Op de tweede plaats het buitengewoon secundair onderwijs en als laatste het voltijds onderwijs. Daarnaast kunnen we de afwezigen ook onderverdelen in specifieke groepen. Zo zien we het laagste percentage in de doorstroomfinaliteit van het secundair onderwijs. 

Het hoogste percentage problematische afwezigheden is terug te vinden in de OKAN-klassen, schrijft De Morgen. Ik schrik hier niet van. Ben je afwezig op school, dan zorg je voor een afwezigheidsattest. Dit is wat we al in de lagere school meekregen, gekoppeld aan ons leerplicht. Nu, stel je eens voor, dat je in een wildvreemd land aankomt en je een jaar school mag lopen in een OKAN-klas. Je leert er Nederlands, leert andere kennen en wordt er elke dag verwacht. Ondertussen ben jij of je ouders op zoek naar een plaats om te wonen en wordt je verwacht allerlei documenten in orde te maken op de gemeente die geopend is tussen 9u en 17u. Gezien jij al wat woordjes Nederlands leerde op school, vragen je je ouders om met hen mee te gaan. De volgende ochtend ga je terug naar school en vragen ze je om een 'afwezigheidsattest'. Je weet niet wat dit is en waar je dit moet halen. Er wordt gezegd dat je hiervoor naar de huisarts moet. De huisarts? Wie is dat? Je hebt pas echt pech als je in de regio Turnhout woont, want daar is er op dit moment, volgens www.ikzoekeenhuisarts.be, geen enkele huisarts binnen een straal van 5 km die nieuwe patiënten aanneemt. De afwezigheid wordt dus afgestempeld als problematisch. Dit zijn situaties die ik in de praktijk meemaakte. Wat voor ons vanzelfsprekend is, is het echt niet voor jongeren die les volgen in een OKAN-klas en daar staan wij, en dus duidelijk ook overheidsinstanties te weinig bij stil. 

Vallen al de andere problematisch afwezigen dan onder de noemer 'spijbelen'? Volgens Katholiek onderwijs Vlaanderen is spijbelen vaak een indicator van andere problemen. Leerlingen die vaak ongewettigd afwezig zijn, zullen ook vaker gewettigd afwezig zijn. Het is dus belangrijk voor de school om de afwezigheden nauw op te volgen en in contact te gaan met ouders. Ze duiden daarbij ook op het belang van aanwezigheid tijdens de lessen. Volgens hen verhoogt elke ongewettigde afwezigheid de kans op een B- of C-attest. 

Communicatie met alle actoren is dus prioriteit in een anti-spijbelbeleid. De school kan het verschil maken en zeker voor leerlingen die uit complexe thuissituaties komen. Er zijn al een heel aantal projecten om scholen en leerlingen te helpen om spijbelen en schooluitval tegen te gaan. Denk hierbij aan de Naadloos Aansluitende Flexibele Trajecten, beter bekend als NAFT. Zij ondersteunen jongeren die uit de boot dreigen te vallen wegens pedagogische, juridische, sociale of persoonlijke redenen. Het traject richt zich op de leerling, school en bredere context in een gecombineerd aanbod. Het biedt een brede en flexibele ondersteuning op maat van de situatie. Zo krijgen de jongere en de school een rustperiode om terug op adem en in evenwicht te komen.

In die communicatie kan ik me wel vinden. Mij lijkt het belangrijk dat we als leerkracht en school het nooit normaal vinden wanneer leerlingen een keer niet in onze klas zitten. Wat is er erger dan dat je afwezigheid niet opgemerkt wordt als jongere? Daar start een betrokken houding als school. "Hey, we misten jou vandaag!" Deze houding primeert op tucht en sanctionering. Laten we proberen om onze jongeren zoveel mogelijk aan boord houden in een schoolomgeving die hun afwezigheid opmerkte. 

Hoorde je op stage al over een leerling die regelmatig afwezig was? Ben jij voorstander van een sanctionerende aanpak?

Bronnen: 

De Morgen. (2024, November 7). Aantal ‘problematisch afwezige’ leerlingen blijft hoog in secundair onderwijs. De Morgen. https://www.demorgen.be/snelnieuws/aantal-problematisch-afwezige-leerlingen-blijft-hoog-in-secundair-onderwijs~bd7a8aa4/  

NAFT: naadloze flexibele trajecten. (n.d.). https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/samen-tegen-schooluitval/leerrecht/naft-naadloze-flexibele-trajecten

Onderwijs. (n.d.). Departement Cultuur, Jeugd & Media. https://www.vlaanderen.be/cjm/nl/jeugd/vlaams-jeugd-en-kinderrechtenbeleid/tools-voor-beleidsmakers/kinderrechtenmonitor/onderwijs#afwezigheid 

Wat? (n.d.). PRO. - Katholiekonderwijs.Vlaanderen. https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/spijbelen/wat-is-spijbelen

omzendbrief SO/2005/05 van 22/07/2005. (n.d.). https://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=13646