De Witte - Ernest Claes

Daar lag je dan, een donkerrode kaft en vergeelde bladeren; een pareltje van €1,50.

De rommelmarkt, een plek om heerlijk te snuisteren tussen interessante spullen én oude boeken. Ik hou van de sfeer, het 'gewone' menselijk contact en de aangeboden spulletjes die een stevige dosis nostalgie in mezelf oproepen. Bij een van de laatste kramen die we bezochten, stond er een kartonnen doos waar wat oude boeken in lagen. Bovenaan de stapel oude boeken lag dit boekje van Ernest Claes. Donkerrode kaft, gouden gedrukte letters en binnenin stevig vergeelde bladeren. Je voelt het al, 'match made in heaven'. Deze uitgave bevat niet alleen het verhaal van 'De Witte'. Felix Timmermans zorgde, in deze 112de druk, ook nog voor 23 knappe illustraties. 

Ernest Claes werd in 1885 geboren in Zichem. In 1920 bracht hij de eerste uitgave van 'De Witte' uit. Daarnaast schreef hij zijn hele leven lang verschillende gedichten, streekromans en dagboeken. Zijn geschriften werden meermaals vertaald en ook gebruikt als grondstof voor series en films. Zo werd 'De Witte' in 1934 en opnieuw in 1980 verfilmd. Claes' zijn op dit moment niet te vinden in de literaire canon. Opvallend, want hij tikt met zijn werken alle criteria aan. Persoonlijk vind ik zijn stijl, maar ook zijn beschrijvingen van het 'gewone' erg uniek. Voor mij vult hij absoluut plaats 51. 

Ernest Claes neemt ons in 'De Witte' mee naar het landelijke Zichem van 1900. Hij vertelt het dagelijkse leven van de negenjarige Louis, Lewie, Ludovicus Verheyden ofwel De Witte. Een jonge kerel met een avontuurlijk karakter en een hart van goud. Het verhaal zit vol van kattenkwaad dat Louis uitsteekt, wat zorgt voor een grappige noot. Daarnaast geeft het boek ook zicht op de armoede waarin het gezin zich bevindt. Het verhaal bevat heel wat harde fragmenten waarop De Witte door belangrijke figuren hardhandig wordt gestraft en afgewezen. Toch beschikt deze jongen over een ruime portie innerlijke kracht. Hij leert schrijven en lezen. Wanneer hij wordt gestraft in 't 'kamerke', een rommelkamer op school, vindt hij een boekenkast. Hij leest de ruggen van de boeken, die beschreven zijn met vergulde gouden letters en begint te lezen. Hij leest de klok rond en doorleeft de verhalen en de personages. Deze ontdekking zorgt voor zingeving en richting in zijn leven. Op zijn dertiende begint hij te werken in de drukkerij van Averbode. 

Wat ik zelf fantastisch vind, is dat de schrijver alle gesprekken tussen personages in het verhaal in het dialect heeft uitgeschreven. Dit zorgt er soms voor dat je als lezer goed moet kijken wat er staat én wat er wordt bedoeld. Dit dialect en de beschrijvingen zijn sfeerscheppend. De natuur wordt beschreven alsof het lijkt dat je er, ter plaatse, in staat. Dit geldt ook voor de regelmatige fysieke agressie die het kind ondergaat. We blikken uiteraard terug op een historische periode waarin een patriarchale cultuur nog duidelijk aanwezig was. Wij kunnen het ons, gelukkig, niet meer voorstellen dat we vanuit onze rol als leraar kinderen fysiek zouden straffen of in een kelder gooien. De onveiligheid en eenzaamheid, die daarmee gepaard gaat, kan je ook lezen tussen de regels door. 

Het is wel interessant om dit verhaal naar vandaag te brengen. De jongere die rebelleert tegen regels, afspraken en autoriteit, daarnaast opbokst tegen verwachtingen zit nog steeds in onze klas. Echter is wat deze leerling laat zien 'maar' gedrag. 'De Witte' laat aan zijn omgeving zien dat hij zijn richting niet altijd vindt. Op dit gedrag wordt hij hardhandig afgerekend, wat hem nog verder verwijderd van die omgeving. Echter leert hij in zichzelf geloven. Leren lezen en literaire stukken ontdekken, brengen hem een succeservaring. Hij kan de Witheren overtuigen van zijn kunnen. Zijn ouders besluiten zich te schikken in de beslissing van de heren van het klooster om 'De Witte' aan te nemen in de drukkerij. In het boek volgt daarna nog een laatste zin vanuit zijn ouders: "dan moesten die maar zien wat ze met de Witte deden....". Je voelt dat ze niet geloven in hun zoon en dat is zo jammer. 

Laat ons, vanuit onze opdracht als leerkracht, jongeren begeleiden op hun zoektocht naar succeservaringen in hun leerproces. Geloven in je eigen kracht gaat makkelijker wanneer je weet dat anderen ook in jou geloven. Helaas mag niet elke leerling dit ervaren. Succeservaringen kunnen erg klein zijn. Soms hebben leerlingen jou nodig, om ze te (h)erkennen. 

Kan jij je de leerkracht die in jou geloofde, nog herinneren?